Prehistoric amber and glass beads from Kosovo

Abstract

Amber and glass beads from prehistoric sites in Kosovo have been published in this paper. In addition to a detailed analysis of the archaeological material, the majority of which is now being made public for the first time the place of amber in the prehistory of Kosovo and the importance of trade in the Iron Age of the central Balkans have also been discussed.

Arheološki materijal sa važnih praistorijskih nalazišta na Kosovu nije još uvek u potpunosti objavljen. Priprema velike izložbe u SANU, 'Arheološko blago Kosova i Metohije' - tokom 1997. godine - bila je prilika da se analizira i publikuje ćilibarski materijal sa nekih nalazišta na Kosovu. Ovo se u prvom redu odnosi na perle iz Iglareva, Pećke Banje i Rogova. Perle iz Romaje, Prčeva, Donje Bitinje i Karagača upotpunjuju sliku o praistorijskom ćilibaru na Kosovu, a obrađene su prema raspoloživoj objavljenoj literaturi. Osim ćilibarskih perli, ovde su prikazane i staklene perle i perle od gorskog kristala, koje su najčešće bile integralni delovi ćilibarskih ogrlica. Iako je u ovom radu primarna analiza ćilibara, staklene perle i perle od gorskog kristala nisu izostavljene, s obzirom na to da se materijal sa nekih lokaliteta prvi put objavljuje. Ćilibarske perle sa Kosova mogu ce hronološki i tipološki svrstati u dve grupe. Prvu bi činili nalazi iz Iglareva, koji su stariji i pripadaju razvijenom bronzanom dobu, odnosio vremenu XIV/XIII veka p.n.e. Drugi hronološki horizont predstavljaju nalazi iz gvozdenog doba posebno iz VI i V veka p.n.e. Ćilibarske perle sa Kosova svedoče o bogatoj i živoj komunikaciji žitelja centralnog Balkana sa širim mediteranskim okruženjem. Iako je ćilibar kao sirovina baltički, ćilibarske perle stizale su na Kosovo su iz zanatskih i trgovačkih centara na Mediteranu. Premda je u razvijeno bronzano doba ćilibar verovatno stizao na centralni Balkan i direktno sa severa, posredstvom srednje Evrope, o čemu svedoče nalazi iz Podrinja, za ćilibar iz Iglareva bi se moglo pretpostaviti da je došao sa juga. Ćilibar ce u mikenskoj Grčkoj, kada ce prvo pojavio u horizontu XVI/XV v. p.n.e (LH I/II), ograničavao samo na Peloponez i najznačajnije mikenske centre. U narednom periodu, međutim, uporedo sa širenjem mikenske kulture - a svakako i trgovine - ćilibar ce javlja na širem prostoru. U XIII veku p.n.e. (LH III B), pronalažen je ćilibar, uz bronzano oružje mikenskog tipa, u Epiru i Albaniji. Nalazi ćilibara iz Iglareva, takođe uz bronzano oružje mikenskog tipa, sugerisali bi da su se kulturni impulsi i trgovačke komunikacije iz mikenske Grčke posredno ili neposredno širili na sever. Nalazi ćilibara iz horizonta VI i V veka p.n.e. samo su deo luksuznog importa, koji je iz trgovačkih središta na Jadranskoj obali stizao u unutrašnjost Balkana. Za obrađeni ćilibar sa centralnog Balkana iz gvozdenog doba - pa i sa nalazišta na Kosovu - može ce ubedljivo dokazati da potiče iz zanatskih centara u južnoj Italiji. Lokaliteti na kojima je ćilibar pronađen (Pećka Banja Romaja, Boka, Donja Bitinja, Karagač) nalaze ce duž trase Najvažnijih karavanskih puteva - često i jedinih prirodnih komunikacija - koji su povezivali unutrašnjost Balkana i jadransku obalu. Nalazi ćilibara na području Kosova, stoga svedoče o živoj trgovačkoj komunikaciji između mediteranskih centara i balkanskog zaleđa. Svi aspekti ovih komunikacija, kao što su aktivna i pasivna trgovina, kontrola karavanskih puteva, ritualna razmena i simbolični karakter darova, ne mogu ce sagledati samo na osnovu ćilibara. Ćilibar, međutim, nedvosmisleno pokazuje postojanje i razgranatost kulturnih i trgovačkih komunikacija na Balkanu i Sredozemlju u gvozdeno doba.