О уводных диалогах в славянских языках

Abstract

V stat'e rassmatrivajutsja voprosno-otvetnye dialogi v slavjanskih jazykah, kak rečevoj žanr, služaščij ustanovleniju kontakta i obladajuščij sintaksičeskoj, semantičeskoj, pragmatičeskoj, lingvokul'turologičeskoj ëtnolingvističeskoj i metatekstual'noj specifikoj

Rad je posvećen dijalozima za uspostavljanje kontakta koji imaju strukturu pitanja sagovorniku i njegovog odgovora na to pitanje, a predstavljaju poseban govorni žanr kao relativno autonomne dijaloške strukture sa specifičnim obeležjima i na formalnom planu i na planu semantičkih i komunikativnih funkcija. Budući relativno zasebne komunikativne celine s najopštijom funkcijom uspostavljanja kontakta, kao jednim od glavnih pojavnih oblika faktičke jezičke funkcije, uvodni dijalozi u slovenskim jezicima istovremeno funkcionišu i na metatekstualnom planu kao složeni markeri početka šireg dijaloškog diskursa, prema čemu pripadaju strukturno raznovrsnim sredstvima iskazivanja kategorijalnog značenja početnosti, kao jednog od osnovnih faznih značenja, i uopšte krugu kategorijalnih značenja koncipiranih prema kriterijumu linearne lokalizovanosti jednog dela procesualne celine u odnosu na druge njegove delove, odnosno prema kriterijumu linearne fragmentarizovanosti. Na primerima iz savremenih slovenskih jezika pokazano je da uvodni dijalozi u slovenskim jezicima imaju mnogo zajedničkih odlika (formalna i funkcionalna asimetričnost upitnog dela i mogućih odgovora, preovlađujuća ekspresivnost, kolokvijalnost, tendencije ka frazeologizaciji, česta evaluativnost odgovora, specifična uloga u govornoj etikeciji i dr), pored onih odlika uvodnih dijaloga koje nisu u jednakoj meri svojstvene svim slovenskim jezicima (npr. esća ili manja uobičajenost upotrebe uvodnih dijaloga u pojedinim jezicima, razvijenost datih dijaloških struktura u njima, preovlađujući tip pitanja u njima stepen frazeologizovanosti pojedinih odgovora i dr).