The ideology of Yugoslav nationalism and primordial modernism in interwar music

Abstract

In this paper I strive to illuminate the connections between the ideology of Yugoslav nationalism and the discourse on music and music production in the interwar Kingdom of Yugoslavia. In order to comprehend the traits that are germane to the aforementioned practices, I propose the notion of primordial modernism. Primordialism was a crucial standpoint for vindicating the existence of a united Yugoslav nation, which was to enclose the 'tribes of different histories, religions and even languages. A concern to be modern was also pertinent, as a part of the endeavour to produce a semblance of Yugoslavia as a modern, progressive European state. The paradigm of primordial modernism compromises these distinct tendencies, presupposing that a musical work should be ostensibly modern, but, at the same time, that it should use folk material in a manner that reveals the existence of its deeper, psychological, primitive, prehistoric layers.

U ovom radu pokušavam da rasvetlim veze između ideologije jugoslovenskog nacionalizma i diskursa o muzici i muzičke produkcije u međuratnoj Kraljevini Jugoslaviji. Kako bismo bolje razumeli ove veze predlažem uvođenje termina primordijalni modernizam, po ugledu na istoričara arhitekture Aleksandra Ignjatovića. Kao vid teorije nacionalizma, primordijalizam je jedini omogućavao definisanje jedinstvene jugoslovenske nacije, koja je trebalo da obuhvati 'plemena' koja su imala različitu istoriju, kulturu, religiju, pa čak i jezik. Ideja da su jugoslovenski narodi u trenutku početka istorije bili jedno, i da ih njihove rasno-biološke odlike i dalje ujedinjuju bila je u srži ideologije jugoslovenstva iza koje je stajala dinastija Karađorđevića i državna birokratija, te je ova ideja ujedno predstavljala i jednu od osnova kulturne politike Kraljevine Jugoslavije. Imperativ da se Jugoslavija, u realnosti zaostala, nerazvijena i agrarna zemlja, prikaže kao moderna evropska nacija nije bio ništa manje izražen, jer je ideal modernizacije novostvorene države bio jedan od temeljnih razloga njenog postojanja. Primordijalni modernizam je formiran kao rezultat sinteze ovih tendencija, kao paradigma kojom je usmeravana produkcija umetnosti, a koja je bila posebno uticajna na polju muzičke produkcije. Paradigmom primordijalnog modernizma se od muzičkog dela očekuje da otelotvoruje moderan i napredan stil, ali i da koristi folklorni materijal (ili tematski materijal srodan folkloru) na način koji bi trebalo da u njemu otkrije postojanje dubljih, psiholoških, primitivnih, slojeva, koji transcendiraju trenutačne kulture 'plemena i odražavaju predistorijsko jedinstvo Jugoslovena. Zanimljivo je da se primordijalni modernizam često pojavljuje u vezi sa modernim stremljenjima koja su prepoznavana kao uticaj čehoslovačke kulture; Čehoslovačka ne samo što je bila saveznik Jugoslaviji u zaštiti granica Versajskog sporazuma, već je smatrana srodnom slovenskom nacijom i progresivnom evropskom zemljom na koju se treba ugledati. Paradigma primordijalnog modernizma može se pronaći kako u diskursu o muzici, tako i u muzičkoj produkciji. U cilju da pokažem prisutnost i važnost ovakvog načina mišljenja ukazaću na stavove vodećih muzičkih pisaca u Jugoslaviji, kao što su Miloje Milojević i Antun Dobronić. Istražujući muzičku produkciju potrebno je ukazati ne samo na konkretna dela (npr. Dobronića, Josipa Slavenskog i Mihovila Logara), već i na institucionalno okruženje u kome su ona nastajala, kao i na retoriku koja je pratila njihovu recepciju. Značajno je naglasiti da primordijalni modernizam nije stilska kategorija, već ideološka praksa koja je uticala na kompozitore različitih generacija i stilskih opredeljenja.