Special melodic formulas in the Psalm cycles of the Vigil in Russian manuscripts of the 16th to 18th centuries

Abstract

This paper discusses the melodic formulas of psalmodic cycles of the Vigil in Russian manuscripts of the 16th to 18th centuries. It shows that some special formulas are used in the melos of the psalmody, along with the formulas of znamenny and putevoy chant. They are found in the eight-mode cycles, such as 'Lord, I have cried' and 'God is the Lord', and in the cycles with one melodic model (according to the Jerusalem Typicon tradition; sometimes without indication of modes), such as the Polyeleos, the ainoi, or the first antiphon of the first kathisma and the seventeenth kathisma. Similarities between special formulas in various psalmodic cycles, including eight-mode and non-octomodal Psalms, suggest the presence of remnants of the archaic eight-mode psalmodic system in the cycles of the Vigil.

U psalamskim ciklusima svenoćnog bdenja, koji se pojavljuju u starim ruskim notnim rukopisima s početka XVI veka, koriste se razne melodijske formule, pri tome ne samo one koje čine tzv. znameno i putno pojanja, već i tzv. 'posebne formule'. Uporedna analiza melodijskog sadržaja psalamskih ciklusa pokazala je da dotične 'posebne formule', koje se koriste u osmoglasnim psalamskim ciklusima, postoje i u onim psalamskim ciklusima koji su oblikovani prema jednom odgovarajućem melodijskom modelu, a koji ne odgovara striktnim obeležjima glasa (saglasno Jerusalimskom tipiku koji reguliše izvođenje himni svenoćnog bdenja). Osmoglasni ciklusi su predstavljeni nizom od osam melodijskih modela koji odgovaraju svakom od osam glasova. Među njima su: stih 140. psalma 'Gospodi vozvah' (i ostali stihovi 140. psalma, kao i 141, 129. i 116. psalma sa odgovarajućim pripevima koji se pevaju po njegovom modelu) na večernjoj, prvi polustihovi 27. i 26. stiha 117. psalma, koji čine osnovni stih 'Bog Gospod' na jutrenju i 8. stih 141. psalma 'Ispovedajtesja imeni Tvoemu', koji predstavlja model za stihire. Drugoj grupi pripadaju psalamski ciklusi koji u pojačkim rukopisima imaju samo jedan melodijski model - na večernjoj 103. psalam, prva katizma ('Blažen muž'), polijelej na jutrenju, 17. katizma, 2. i 3. katizma, tzv. 'hvalebni' psalmi (148-150). U radu su razmotrene 'posebne formule' koje se odnose na psalamski napev šestog glasa. Kadenca stiha 'Bog Gospod' šestog glasa ima poseban melodijski sadržaj; data formula se ne sreće u himnama stolpovog znamenog pojanja i nije bila kodifikovana u drevnim ruskim Kokiznicima (zbornicima različitih formula). Pri svemu tome, data melodijska kadenca se koristi ne samo za ispevavanje stiha 'Bog Gospod', već se sreće i u drugim himnama koje u osnovi imaju psalamske stihove. Formula o kojoj je reč se npr. može uočiti u kadencama drugog polustiha prvog stiha i pripeva Aliluija u prvoj katizmi, zatim u velikom slavoslovlju, u himni 'Večeri Tvojeja tajnija' (koja se peva umesto heruvimske pesme na Veliki četvrtak). Svi pomenuti slučajevi imaju svoje objašnjenje koje je vezano za raniju liturgijsku tradiciju. Druga posebna formula šestog glasa, uočena u pripevu stiha 'Gospodi vozvah' šestog glasa, nalazi se u osnovi melodijskog modela pripeva polustihova 'hvalebnih psalama' (psalmi 148-150). Njena upotreba je verovatno vezana za ukaz Studijsko-Aleksijevskog tipika (1034-1043) koji propisuje izvođenje poslednje katizme na poseban Aliluija napeva u slučaju kada je predviđeno da se ona izvodi tokom nedelje u kojoj je vladajući šesti glas. Navedeni primeri svedoče o tome da su stari ruski pojci imali jasnu predstavu o formulama, predviđenim da se po njima poju psalamski tekstovi. Upotreba posebnih formula iz osmoglasnih psalamskih ciklusa u napevu psalama koji imaju jedan melodijski model opravdava pretpostavku da u starim ruskim notnim knjigama, počev od kraja XVI veka, dolazi do izražaja arhaični sistem psalamskog osmoglasja. Nije isključeno da taj sistem predstavlja ostatak sistema aliluiarija prepodobnog Fjodora Studita koji je opisan u Studijsko-Aleksijevskom tipiku.