The anthologion Athos Lavra E-108: A Greek-Slavonic liturgical manuscript

Abstract

The codex Athos Lavra E-108 is a musical liturgical manuscript from the end of the 14th century. The change of the liturgical rite in the course of the 13th century was an important impulse for the development of the kalophonic style of Byzantine music. All genres of chant underwent a great change. Lavra E-108 contains both chants with Greek text and with Slavonic text. Various scribes contributed to this manuscript. It seems that the codex was used in a Greek-Slavonic congregation, in a Greek sphere of influence.

Rukopis Atos Lavra E-108 je muzička antologija iz poslednjih godina XIV veka. Sadrži napeve sa grčkim i slovenskim tekstovima. XIII i XIV stoleće predstavljalo je doba značajnih inovacija na polju vizantijske muzike. Pod uticajem manastirskog života, bogoslužbeno pojanje je doživelo velike promene. Novi muzički stil, tzv. kalofonija, uticao je na sve vrste vizantijskih napeva. Stare silabične melodije su proširivane i ulepšavane, što je rezultiralo veoma melizmatičnim napevima. Lični stil majstora je, takođe dobio na značaju. Kodeks Lavra E-108 sadrži Veliki ison Jovana Kukuzelja, pesmu čiji su veliki znaci zapisani intervalskim oznakama. Ovi veliki znaci su značajni za muzičku interpretaciju melodije. Rukopis sadrži stihire na slovenskom i grčkom jeziku, psalamske stihove kalofonog stila, kratime, anagramatizme i bogorodične, u grčkim i slovenskim prepisima. U radu je prikazan izbor raznovrsnih liturgijskih napeva datog rukopisa, a na osnovu različitih muzičkih primera ilustrovan je način na koji je novi stil uticao na sve žanrove vizantijske muzike. Na početku rukopisa su napevi starog stihirarskog napeva na slovenskom jeziku. Oni su u manjoj meri prilagođeni novom stilu. Kompozicije srpskih meloda - Stefana Srbina i Nikole Srbina - nalaze se u rukopisu i bliske su kalofonom stilu. Stihire koje pripadaju starom vizantijskom repertoaru su promenjene u anagramatizme. Delovi teksta ili pojedinačne reči su ponavljane i ukrašene, u tekstove su umetnosti i teretizmi, slogovi bez značenja. Značajan deo sadržaja rukopisa Lavra E-108 čine stihovi polijeleja, 134. i 135. psalma. Između psalamskih stihova i Aliluija melodija, umetnuti su poetski stihovi. Za pozni vizantijski muzički period karakteristične su i kratime, tip vokalne muzike bez teksta. U pitanju je kontemplativan napev upražnjavan tokom dugačkih liturgijskih obreda. Rad na rukopisu Atos Lavra E-108 potvrdio je da je rukopis bio u posedu slovensko-grčke zajednice, u sferi grčkog uticaja.