From communism to capitalism via the wars: The landscape of Serbian music 1985-2005

Abstract

Two related processes were taking place in ex-Yugoslavia during the chosen period: 1) The transition from communism to capitalism, and 2) unsuccessful dealing with the political/economical crisis that led to the wars in the 1990s, both followed by the necessity to face the outcome and establish new identities. Although those eventful and tragic two decades have deeply shaken Serbian society, the art music production has not mirrored them in ways that might have been expected. Whereas pacifistic and oppositional political ideas were openly voiced in the public life, the majority of composers wished to distance themselves from explicit engagement in their works. That was probably due to the mistrust that art music, whose influence has always been very limited in the country, could make a strong impact on the political events.

Cilj ovog rada je da istraži delovanje dramatičnih zbivanja iz poslednje decenije HH veka na tlu bivše Jugoslavije na stvaralaštvo u oblasti umetničke muzike u Srbiji. Da bi se dobila reljefnija slika, u razmatranje su uključene i godine koje su prethodile kriznim devedesetim i one koje su usledile za njima. Istaknuto je da je srpska muzička scena u godinama pred rat bila neobično bogata i raznovrsna i u bliskoj komunikaciji sa međunarodnim tokovima. Ratne godine donele su mnoge traume, uključujući političku i kulturnu izolaciju zemlje - ambijent krajnje nepovoljan za stvaralački rad. U pogledu stilskih karakteristika kompozitorskog stvaranja, nije došlo do nekih značajnijih promena. Velika većina novih dela nije se mogla dovesti u vezu sa katastrofalnim događajima, već je bila usmerena ka 'čisto muzičkoj sferi' i temama van politike (Ozon zavičaja D. Despića, Koncert za violu i orkestar V. Trajkovića, Sazvežđa V. Radovanovića). Bilo je, međutim, i kompozitora koji su osećali potrebu da izraze svoje doživljaje aktuelne situacije, a to su obično činili diskretno, u naslovima i/ili verbalnim komentarima svojih dela (Slike haosa Z. Erića, Grad ogledala Jovane Stefanović). Direktnije od drugih u tom pogledu je radiofonsko delo Lacrimosa Ivane Stefanović u kome su korišćeni odlomci poznatih rekvijema i opela. Neki kompozito- ri su reagovali dvojako, naizmenično stvarajući dela koja su bila usred- sređena na teme straha i smrti i ona u kojima je brutalna realnost igno- risana (D. Despić). U periodu koji je usledio posle kriznih devedesetih nije narušen dotada uspostavljeni lik srpske savremene muzike. Možda razloge za stvaralačko distanciranje od aktuelnih događaja iz devedesetih godina kod pretežnog dela srpskih kompozitora treba tražiti u njihovom strahu od propagandističkih i plakatnih rezultata. Osim toga, verovatno su bili skeptični u pogledu snage uticaja koju bi umetnička muzika mogla da ima u datim okolnostima. U radu nije posvećena pažnja srpskoj popularnoj muzici koja je, za razliku od umetničke, reagovala, i to vrlo brzo, na događaje na društvenoj i političkoj sceni. O toj temi je, uostalom, dosta pisano i kod nas i u inostranstvu.