Transcendence of avant-garde negativity as a determinant of the social position of European music in the 20th century

Abstract

Starting with Adorno’s negative dialectic and his consideration of musical material as the crucial theoretical notion that implies the negative dialectic core, we examine in this study the deconstructive potential of materialization of some musical antinomies of the 20th century. We follow this materialization from the aspect of transcendence of the antinomy considered as a certain musical ‘unit’ of negativity. This process is investigated here in reference to the concepts of musical material and the dual determination of music and musical-aesthetic experience, as well as to the musically concrete levels regarding musical substance and language of the avant-garde and post modernity, as representatives of a further possible antinomy: respectively, between the phenomenological and the hermeneutical. Functioning within all these levels individually, the process of transcendence brings about consequences which in our view can be considered as general criteria affecting the social position of European music of the 20th century.

Polazeći od kritičke teorije Teodora V. Adorna, kojoj je u fokusu savremena muzika zapadnoevropskog kapitalističkog društva, usredsredili smo se u ovom radu na dekonstruktivističko čitanje antinomijskog odnosa između autonomno muzičkog i društveno-kritičkog aspekta muzike XX veka. Taj odnos se ispoljava na različitim nivoima i u različitim formama. Temelji se na samom pojmu negativiteta, i projektuje na sve ključne pojmove Adornove estetike kao i savremene muzike. Na njemu počivaju kako sam muzički materijal kao Adornov centralni muzičko-estetički pojam, tako i sve njegove muzičko-estetičke konsekvence, kao što su npr. one kojima smo se u ovom radu i bavili: dvostruko određenje muzike, dvostruki karakter estetskog iskustva ravan konkretno muzičkog koju smo ovde obuhvatili pre svega s obzirom na muzičku supstancu i muzički jezik avangarde i postmoderne kao svojevrsnih nosilaca teorijske suprotnosti između onog fenomenalnog i hermeneutičkog u savremenoj muzici. Konstatujući u svim ovim pojavama antinomijski odnos i prateći vidove njegovog prevazilaženja, došli smo do zaključka da taj proces transcendencije, u savremenoj muzici "sumiran" u dinamizmu avangardnog negativiteta, ostavlja značajne kriterijske posledice. Naime, vidovi transcendencije o kojima smo ovde govorili ukazuju na to da prevazilaženje antinomije koja leži u Adornovom pojmu muzičkog materijala i koja se prevazilazi već unutar njega samog a, zahvaljujući tome, na raznim nivoima i putem njega, dejstvuje u muzici XX veka kao relativno pouzdana odrednica načina i stepena društvenog prihvatanja muzike, kao pokazatelj njenog društvenog statusa u smislu sledećih nalaza: 1) imanentna kritička dimenzija muzike u okviru estetike ružnog, ostaje u svom otuđenom društvenom statusu 2) "zakočena" transcendencija, tj. transcendencija "zakočena" prenaglašenom avangardnom autonomno-muzičkom samodovoljnošću društveno marginalizuje muziku; 3) izjednačena hijerarhijska razmena između antinomijskih članova doprinosi društvenoj relevantnosti muzike; 4) transcendencija negativiteta pod političkom represijom rezultira nasilnom zamenom društveno pozitivne pozicije muzike društveno negativnom; 5) stanje prevaziđene antinomije i obezvažene hijerarhije muzičkog materijala obezbeđuje muzici povoljan status u procesu savremene društvene demokratizacije.