Roman Ingarden’s theory of intentional musical work

Abstract

Roman Ingarden (1893-1970) is a representative of the phenomenological trend in philosophy. He pursued his ontological interests in his fundamental treatise Das literarische Kunstwerk that was the starting point for his studies of other areas of art including music. For Ingarden, direct musical experience is a starting point for philosophical reflection, which should be free from any theoretical prejudice. He considers the essence of the musical work in such dimensions as ontological, the work’s structure, its perception and axiology (aesthetics). Ingarden formulates a thesis about a single layer of the musical work, an aspect which distinguishes music from other works of art. A musical work is for him a purely intentional object whose origins spring from creative acts of composers and whose ontological basis rests directly in the score.

Osnovano se može tvrditi da je muzičko delo u oba smisla, distributivnom i atributivnom, glavni predmet muzikoloških studija. Filozofija je disciplina u kojoj se mogu naći najraniji zapisi refleksija o muzici. Među poljskim filozofima 20. veka koji su pokazali interesovanje za muziku najznačajniji je bio Roman Ingarden (1893-1970). Studirao je u Krakovu, Getingenu (uglavnom kod Huserla), Beču i Frajburgu. Ingarden je predstavnik fenomenološke struje u filozofiji. Zainteresovan prvenstveno za ontološke teme, on se posle svog fundamentalnog traktata Književno umetničko delo okrenuo i drugim oblastima umetnosti, pa tako i muzici. Njegova fenomenologija je uvela nove dimenzije u analizu umetnosti, naročito na području ontologije, epistemologije i stvaralačke inovativnosti. Za Ingardena je direktno muzičko iskustvo polazna tačka za filozofsku refleksiju koja treba da bude oslobođena bilo kakvih teorijskih predrasuda. Suštinu muzičkog dela posmatra iz perspektive ontologije, aksiologije strukture dela i njegove percepcije. Može se jednostavno reći da Ingardenovo shvatanje muzičkog dela nije identično sa muzičkom notacijom koja je krajnje shematska. Muzičko delo nije identično ni sa svojim izvođenjima, čiji su broj i kvalitet individualizovani i uslovljeni mnogim okolnostima. Isto se odnosi na percepciju zvuka. Najzad, Ingarden formuliše tezu o jednom jedinom sloju muzičkog dela, aspektu koji razlikuje muziku od drugih umetničkih dela. Šta je, dakle, muzičko delo? Pojednostavljujući donekle Ingardenovu misao, moglo bi se reći da je muzičko delo čisto intencionalni objekat, čije je poreklo u stvaralačkom činu kompozitora i čija ontološka osnova počiva direktno i nepotpuno u partituri. Autor svom radu prilaže deo studije "Problem načina postojanja muzičkog dela" iz Ingardenove knjige Ontologija umetnosti (Studije iz estetike), koja je prevedena na srpski i objavljena 1991. godine (prevod s poljskog Petar Vujičić i Ljubica Rosić, Književna zajednica Novog Sada, Biblioteka "Nova theoria", Novi Sad 1991). Ta Ingardenova rasprava, pod naslovom Identitet muzičkog dela, prvobitno je, u prevodu Petra Vujičića, emitovana od 13. do 15. maja 1971. godine na Trećem programu Radio Beograda, a potom objavljena u časopisu Treći program, Beograd, jesen 1973, br. 4, 471-595. Inače, Ingarden je dosta prevođen na srpski. Vidi: R. Ingarden, O saznavanju književnog umetničkog dela, preveo s nemačkog Branimir Živojinović, Srpska književna zadruga (Biblioteka "Književna misao", 3), Beograd 1971; Isti, Napomene na marginama Aristotelove Poetike, preveo s poljskog Petar Vujičić, Polja, Novi Sad, avgust-septembar i oktobar 1974, god. XX, br. 186-187. i 188 Doživljaj, umetničko delo i vrednost, prevela s nemačkog Drinka Gojković Nolit (Biblioteka "Sazvežđa", 49), Beograd 1975; Isti, Vrednosti, norme i strukture po Rene Veleku, prevela s nemačkog Štefica Martić, Savremenik nova serija, Beograd, januar - februar - mart 1987, god. XXXIII, knj. 5, br. 1-2-3, str. 53-61, Isti, Poetika: teorija umetničke književnosti, prevela s poljskog Ivana Đokić, Autorsko izdanje, Beograd 2000, itd. Ingardenu je posvećena magistarska teza Dragana Stojanovića, Fenomenologija i višeznačnost književnog dela: Ingardenova teorija opalizacije, "Vuk Karadžić" (Biblioteka "Argus", 12), Beograd 1977. (Teza je urađena pod mentorstvom prof. dr Nikole Miloševića i odbranjena 1976. godine na Katedri za opštu književnost i teoriju književnosti Filološkog fakulteta u Beogradu).