The Russian musical emigration in Yugoslavia after 1917

Abstract

Around forty thousand Russian emigrants settled in Yugoslavia running away from the terror of the 1917 Revolution. A high percentage of them were writers, artists, musicians and ballet dancers. Their greatest contribution to Yugoslav musical culture consists in the important acceleration they brought to the development of the domestic scene. Especially valuable were the activities of opera singers and directors, ballet dancers and choreographers, scenery designers, conductors of church choirs and music pedagogues.

U bekstvu od terora Oktobarske revolucije veliki broj Rusa se uputio u Evropu sa iluzijom da će njihovo odsustvo iz domovine biti samo privremeno. U Jugoslaviji, u kojoj su bili srdačno dočekani, zadržalo ih se oko četrdeset hiljada, uglavnom u istočnom delu zemlje. Među njima je bio znatan broj pisaca slikara, muzičara i baletskih umetnika koji su bitno obogatili umetnički život zemlje. Ruska muzička emigracija je znatno ubrzala razvoj muzičke posebno muzičko-scenske - umetnosti u Srbiji i Jugoslaviji. Dok je kompozitora bilo malo (Vladimir Nelidov, Oleg Grebenščikov, Jurij Arbatski), reproduktivni umetnici, posebno baletski igrači i operski pevači bili su prisutni u značajnom broju: 1922. godine, na primer, Rusi su činili jednu trećinu od ukupnog broja operskih solista i hora beogradskog Narodnog pozorišta. Da nije bilo ruskih pevača (Ada Poljakova, Ksenija Rogovska Sofija Drausalj, Liza Popova, Vasilij Šumski, Georgij Jurenjev, Pavel Holodkov i drugi), ne bi bili ostvareni veliki uspesi beogradske Opere između dva svetska rata. Kao operski reditelji istakli su se Teofan Pavlovski i Jurij Rakitin, a kao operski dirigent Ilija Slatin. Zahvaljujući Rusima već 1922. godine je bilo oformljeno jezgro baletskog ansambla u beogradskom Narodnom pozorištu - šest igrača i jedan reditelj. Najveći igrači među njima bili su Jelena Poljakova (ranije uspešna u petrogradskom Marijinskom teatru) Nina Kirsanova i Anatolij Žukovski. Do izbijanja Drugog svetskog rata ansambl je uspeo da postavi na scenu četrdeset tri baleta iz internacionalnog repertoara i pet domaćih. Aleksandar Fortunato, Anatolij Žukovski i Nina Kirsanova u Beogradu, a Margarita Froman u Zagrebu, imali su zapažene uspehe u stilizaciji (baletizaciji) narodnih igara (Licitarsko srce Krešimira Baranovića, Ohridska legenda Stevana Hristića i drugi). Kao operski i baletski scenografi istakli su se Leonid i Rima Brailovski. Svojom istaknutom ulogom u uzdizanju izvođačkog nivoa na jugoslovenskim scenama ruski umetnici su indirektno uticali na nastanak nekoliko značajnih baletskih i operskih ostvarenja, kao što su Ohridska legenda (Hristić) Licitarsko srce i Imbrek z nosom (Baranović), Suton (Hristić), Knez od Zete i Koštana (Konjović). Velikog traga su Rusi ostavili i na području muzičke pedagogije i crkvenog horskog pevanja (kao dirigenti).